Zaolzie – jako obszar, który nie ma jednoznacznej definicji i jasno wytyczonych granic – nie może mieć ściśle określonej powierzchni. Szacuje się ją – zależnie od przyjętych założeń – na ok. 850-900 km². Mówiąc inaczej, jest to pas terenu szerokości kilkunastu kilometrów, ciągnący się przez całą długość Śląska Cieszyńskiego. Wbrew temu, co mogłaby sugerować nazwa, nie cały obszar Zaolzia położony jest po lewej stronie Olzy, która rozdziela terytoria państwa polskiego i czeskiego jedynie na ok. ¼ długości przebiegającej przez Śląsk Cieszyński granicy. W Republice Czeskiej w całości pozostają Trzyniec, Karwina i Jabłonków – miasta, przez które Olza przepływa, a ponadto kilkanaście wsi położonych po jej wschodniej stronie, zarówno na północy, jak i południu Śląska Cieszyńskiego.

Zaolzie znajduje się na wschodnich krańcach Republiki Czeskiej, w kraju (odpowiednik polskiego województwa) morawsko-śląskim. Od północy graniczy ze Śląskiem Opawskim oraz powiatem wodzisławskim i będącym miastem na prawach powiatu Jastrzębiem-Zdrojem. Od południa z Ziemią Czadecką na Słowacji w kraju żylińskim. Jego zachodnia granica ciągnie się – jeśliby przyjąć szerszą interpretację pojęcia Zaolzie – od ujścia Olzy do Odry, po wschodniej, zaolziańskiej stronie pozostawiając kolejno Bogumin, Rychwałd, Pietwałd, Hawierzów, Domasłowice, Toszonowice, Dobracice, Ligotkę Kameralną, Rzekę, Koszarzyska oraz Górna Łomną, aż po granicę słowacką na południu. Wschodnia granica Zaolzia pokrywa się – co oczywiste – z polsko-czeską granicą państwową. Zaolzie wyraźnie dzieli się na bardziej zurbanizowaną i lepiej uprzemysłowioną część wyżynną, obejmującą północne i centralne ziemie obszaru oraz położoną w Beskidzie Śląskim, usianą niewielkimi wioskami część górską na południu (podział geograficzny rzutuje na popularny podział samych Zaolziaków na „dolan” i „goroli”).

W obrębie Zaolzia mieści się powiat Karwina oraz część powiatu Frydek-Mistek. Zajmujący środkową i północną część Zaolzia powiat karwiński liczy sobie 16 gmin, w tym 5 z rozszerzonymi uprawnieniami, będących przy tym miastami (Bogumin, Czeski Cieszyn, Hawierzów, Karwina, Orłowa), 2 gminy miejskie (Pietwałd, Rychwałd) oraz 9 gmin wiejskich (Cierlicko, Dąbrowa, Dziećmorowice, Kocobędz, Lutynia Dolna, Olbrachcice, Piotrowice, Stonawa, Sucha Górna). Do zaolziańskiej części powiatu frydecko-misteckiego wlicza się na ogół 30 gmin, w tym 2 gminy miejskie z rozszerzonymi uprawnieniami (Trzyniec, Jabłonków) oraz 28 gmin wiejskich (Boconowice, Bukowiec, Bystrzyca, Dobracice, Domasłowice Dolne, Domasłowice Górne, Gródek, Herczawa, Koszarzyska, Ligotka Kameralna, Łomna Dolna, Łomna Górna, Milików, Mosty koło Jabłonkowa, Nawsie, Nydek, Pioseczna, Piosek, Ropica, Rzeka, Szobiszowice, Śmiłowice, Toszonowice Dolne, Toszonowice Górne, Trzanowice, Trzycież, Wędrynia, Wielopole).

Przez niespełna 100 lat istnienia Zaolzia jego obszar podlegał licznym przekształceniom administracyjnym, zarówno w odniesieniu do granic i nazw powiatów, jak i łączenia mniejszych ośrodków w aglomeracje miejskie, co wiązało się także z napływem ludności z głębi Republiki. W rezultacie owych zmian drastycznemu zmniejszeniu ulegał procentowy udział ludności polskiej w całej populacji regionu. Zakres i konsekwencję przekształceń, jakim poddawano tradycyjne polskie skupiska na Zaolziu widać najlepiej na przykładzie takich miast, jak Bogumin, Karwina, Orłowa, Trzyniec, a przede wszystkim Hawierzów. Ten ostatni ośrodek, posiadający prawa miejskie od 1955 r., liczy sobie dziś ponad 82 tysiące mieszkańców, deklarujących w zdecydowanej większości narodowość czeską (choć pod względem wielkości licząca niespełna 2000 Polaków grupa zamieszkująca Hawierzów jest czwartą na Zaolziu). Miasto powstało wskutek połączenia w jeden organizm administracyjny kilku – w większości polskich – wiosek i wybudowania na ich obszarze nowych osiedli mieszkaniowych. Dziś dawne Datynie Dolne, Błędowice Dolne, Sucha Dolna, Sucha Średnia, Szumbark i Żywocice mają rangę dzielnic Hawierzowa, który w ciągu niespełna 60 lat swego istnienia stał się jednym z największych ośrodków miejskich na całym obszarze Śląska Cieszyńskiego.

Zaolzie ma duże znaczenie gospodarcze dla Republiki Czeskiej. Na jego terenie ulokowane są huta w Trzyńcu (jedna z największych w kraju) oraz kopalnie Ostrawsko-Karwińskiego Zagłębia Węglowego (główny obszar wydobycia węgla kamiennego w republice – 90% czeskich złóż tego surowca). Od początku lat dziewięćdziesiątych działalność przemysłu ciężkiego w regionie jest jednak stopniowo ograniczana. Dużą powierzchnię Zaolzia zajmują lasy. Powiat Frydek-Mistek, jako jeden z najbardziej zalesionych w Republice (50,9%), jest również największym producentem drewna w kraju. Jako region obejmujący obszary górskie i posiadający istotne znaczenie w tranzycie międzynarodowym, Zaolzie stanowi też ważny ośrodek ruchu turystycznego.