Zaolziacy stanowią najlepiej zorganizowaną społeczność polską poza granicami kraju, odznaczającą się najbogatszym w stosunku do swej liczebności dorobkiem kulturalnym. Nieprzypadkowo życie kulturalne zaolziańskich Polaków zwykło się określać mianem fenomenu. Już w polskiej części Śląska Cieszyńskiego odsetek ludzi partycypujących w tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego jest wyjątkowo duży jak na krajowe realia. W powiecie cieszyńskim do organizacji pozarządowych należy niecałe 19% społeczności (przy nieco ponad 14% wartości tej zmiennej dla całej Polski). Na Zaolziu sami tylko członkowie PZKO stanowią ponad 40% polskiej społeczności.

Życie kulturalne Polaków na Zaolziu animowane jest głównie przez Polski Związek Kulturalno-Oświatowy, którego Zarząd Główny organizuje lub uczestniczy w organizowaniu największych imprez w regionie. Są nimi odbywające się corocznie Gorolski Święto (jeden z największych festiwali folklorystycznych w Republice Czeskiej, organizowany w Jabłonkowie nieprzerwanie od 1948 roku) i Festiwal PZKO (w roku 2011 odbył się po raz 25). Obydwie imprezy promują m.in. kulturę ludową, przez którą najczęściej region jest postrzegany po prawej stronie Olzy. Dla zespołów, chórów czy grup teatralnych działających w strukturach Miejscowych Kół PZKO są przy tym okazją do zaprezentowania swojej twórczości szerszym kręgom odbiorców („Gorol” każdorazowo ściąga do Jabłonkowa ponad 20 000 osób). PZKO odpowiada również za organizację imprez takich jak Maj nad Olzą (Karwina), Miyszanie owiec (Koszarzyska), Dzień Tradycji i Stroju Regionalnego (Cieszyn), Dzień Oszeldy (Niebory), Dożynki Śląskie (Guty, Oldrzychowice, Błędowice, Orłowa), Rajd do Źródeł Olzy (Czeski Cieszyn), Jesień z Kulturą (Hawierzów), Koncert Świąteczny Zespołów PZKO (Czeski Cieszyn) i inne.

Zasługi na polu popularyzacji kultury muzycznej Zaolzia ma także działające w strukturach Kongresu Polaków w RC Polskie Towarzystwo Artystyczne „Ars Musica”. Zrzesza ono 3 chóry (Collegium Iuvenum, Canticum Novum, Musicae Amantes) i 5 zespołów (Kapela Gorolsko „Zarómbek”, Kapela Gorolsko „Sómsiek”, Zespół Studencki „SZKAPA”, Kompania Osób Prywatnych „Amici Cantionis Antiquae” i Zespół Wokalny „Alaudae“), upowszechniając z sukcesami ich twórczość tak w całej Republice Czeskiej, jak i poza jej granicami. Prezesem stowarzyszenia „Ars Musica” jest profesor Alojzy Suchanek.

Zaolzie może pochwalić się kilkoma polskimi gwiazdami muzyki popularnej – są to wokalistki Ewa Farna z Wędryni (twarz w kampanii Kongresu Polaków w Republice Czeskiej „Postaw na polskość”, poprzedzającej spis powszechny z 2011 r.) oraz Halina Młynkowa z Nawsia (znana z występów w grupie Brathanki), a także poniekąd grający alternatywnego rocka zespół Charlie Straight z Trzyńca (dwóch muzyków – wokalista Albert Černý i klawiszowiec Michał Šupák  ukończyło Polską Szkołę Podstawową w Trzyńcu), który po zdobyciu popularności w Republice Czeskiej czyni poważne starania, by zaistnieć na scenie europejskiej (w Polsce pozostając anonimowym).

Na Zaolziu działa jedyny polski teatr zawodowy poza granicami kraju. Jest nim Scena Polska Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie. Jej kierownikiem artystycznym jest Bogdan Kokotek, dyrektorem całego Teatru Cieszyńskiego zaś Karol Suszka. Pisarzy skupia Zrzeszenie Literatów Polskich, którego prezesem jest dziennikarz „Głosu Ludu” i poeta Jacek Sikora. Popularne po lewej stronie Olzy są teksty pióra Władysława Sikory, poezja ludowa Anieli Kupcowej czy wiersze Renaty Putzlacher-Buchtovej, prezes Towarzystwa „AVION”. Rodzime czytelnictwo z drugiej strony Olzy popularyzują także Stowarzyszenie Przyjaciół Polskiej Książki oraz działające przy Bibliotece Regionalnej w Karwinie Centrum Polskiej Literatury. Obydwoma instytucjami zawiaduje Helena Legowicz. Organizacją zrzeszającą ludzi pędzla i sztalugi jest Polskie Stowarzyszenie Artystów Plastyków w Republice Czeskiej (SAP). Należy do niego ok. 20 osób, a aktualnym prezesem jest Darina Krygiel. Swoje dwa stowarzyszenia mają również fotograficy. Są to: Zaolziańskie Towarzystwo Fotograficzne (prezes – Marian Siedlaczek) oraz Cieszyńskie Towarzystwo Fotograficzne (prezes – Adam Szop). Region posiada również swoją, działającą pod egidą PZKO, reprezentację piłkarską – Orły Zaolzia, funkcję trenera której sprawuje Jan Zolich, a kapitanem jest Andrzej Bizoń – dyrektor Gimnazjum z Polskim Językiem Nauczania w Czeskim Cieszynie.